(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο alfavita.gr στις 13/3/20)
Πριν λίγες μέρες ένας Αμερικανός, ο “Mad” Mike Hughes, για να αποδείξει ότι η γη είναι επίπεδη, έφτιαξε έναν αυτοσχέδιο πύραυλο για να ανέβει στο διάστημα και να δει την γη από μακριά, και φυσικά σκοτώθηκε (1). Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 7% των Βραζιλιάνων πιστεύει ότι η γη είναι επίπεδη. Πως φτάσαμε, όμως, εκεί;
Η γη δεν είναι επίπεδη. Όμως, έχουν εμφανιστεί κοινότητες ανθρώπων που προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο ότι είναι (flat earthers). Μάλιστα, έχουν αρχίσει να αποτελούν αντικείμενο διάφορων ντοκιμαντέρ (2), που θέτουν το εξής ερώτημα:
Πως είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν στην επίπεδη γη μετά από τόσους αιώνες επιστήμης και τόση πληθώρα αποδείξεων (3, 4) για την σφαιρική (ή μάλλον περίπου ελλειψοειδή) γη;
Η αντίληψη ότι η γη είναι επίπεδη
ξεκινάει από τον αδαή ρεαλισμό, ότι δηλαδή στην καθημερινή μας ζωή βιώνουμε την
γη ως επίπεδη γιατί η καμπυλότητά της μας φαίνεται αμελητέα. Επίσης, είναι μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, δηλαδή η γη ξανατοποθετείται στο κέντρο του σύμπαντος και είναι το μόνο επίπεδο σώμα απέναντι σε όλα τ' άλλα που είναι σφαιρικά. Δηλαδή, το σπίτι του ανθρώπου είναι ξεχωριστό απ' όλα, άρα και ο άνθρωπος.
Το βασικό ζήτημα, όμως, είναι ότι η πίστη των flat earthers στην επίπεδη γη είναι τόσο σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς τους που δεν είναι δυνατόν να το αποβάλουν χωρίς να αλλάξει τελείως η ζωή τους. Οι flat earthers έχουν γίνει κοινότητα κάνοντας κυρίως παρέα μεταξύ τους, με συχνές συναντήσεις, διεθνή συνέδρια, ειδικά flat earthers dating sites, επιχειρήσεις που πουλούν flat earth μοντέλα (αντί για υδρόγειους σφαίρες) και κάποιοι από αυτούς έχουν γίνει και flat earther celebrities.
Τι θα είχε να αντιμετωπίσει κάποιος flat earther ο οποίος αποφάσιζε να αλλάξει γνώμη; Θα έχανε όλους του τους φίλους, τον σύντροφό του και το βασικό στοιχείο του αυτοπροσδιορισμού του. Τους κάνει να νοιώθουν ξεχωριστοί Είναι εντυπωσιακό ότι μια σημαντική διασημότητα των flat earthers, ο Mark Sargent, όταν ερωτήθηκε (μεταφορικά) αν παραδεχόταν το λάθος του αν ποτέ του έδειχναν αρκετές αποδείξεις ότι η γη είναι σφαιρική, τότε απάντησε ότι δεν θα το έκανε γιατί απ’ αυτό θα εξαρτιόταν η σχέση του με πολλούς ανθρώπους (1), κάτι που όντως κάποια στιγμή έγινε και on camera (5), και φυσικά, αναζήτησε την επικύρωση της απόρριψης των αποδείξεων στην μικροκοινότητά του.
Σε αυτό, βέβαια, φταίμε και εμείς, που τους αντιμετωπίζουμε επιθετικά και με περιφρόνηση, και αυτό φυσικά … τους συσπειρώνει. Τους κάνει το επίκεντρο ενός διαλόγου, τους εγκαλεί και έτσι δίνει ιδιαίτερο νόημα στην ζωή τους. Οι ψυχολόγοι λένε ότι όσο ποιο μειοψηφική είναι μια ταυτότητα που έχει κάποιος, τόσο πιο έντονα την τονίζει, γιατί τον κάνει περισσότερο ιδιαίτερο.
Τι συμβαίνει όταν οι ίδιοι οι flat earthers εκτελούν πειράματα με σκοπό να αποδείξουν ότι η γη είναι επίπεδη, και φυσικά αποτυγχάνουν; Τότε, είτε αποφαίνονται ότι το πείραμα είναι λάθος, είτε διαβάζουν λαθεμένα το αποτέλεσμα του πειράματος με τρόπο που να επιβεβαιώνει αυτό που ήδη πιστεύουν (3)!
Άλλωστε ο άνθρωπος, γενικά, τείνει να επιβεβαιώνει τις αντιλήψεις πάνω στις οποίες βασίζονται οι υλικές προϋποθέσεις της ζωής του (όπως περιγράφει η έννοια της ιδεολογίας από την λακανική ψυχανάλυση, ή η έννοια του confirmation bias από την Γνωστική Ψυχολογία - 6).
Κάποια ρεπορτάζ, όμως, πάνω στο ζήτημα της επίπεδη γης θέτουν την ερώτηση:
Τι μας πειράζει εμάς που κάποιοι πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη; (Έτσι μπορούν να ερμηνευτούν τα εξής: 7, 8)
Με αυτόν τον τρόπο τα ρεπορτάζ παρουσιάζουν το ζήτημα ως κάτι σχετικό και κάτι που εξαρτάται από τον κάθε άνθρωπο. Ότι ο καθένας πιστεύει ό,τι θέλει και είναι προσωπικό του ζήτημα. Είναι, όμως, έτσι;
Ένας καθηγητής πανεπιστημίου δήλωσε ότι το πρόβλημα με τους flat earthers ξεκινάει όταν πειστεί ο πρώτος πολιτικός ότι η γη είναι επίπεδη, άρα και η επιστήμη δεν έχει καμία αξία και κοπεί το πρώτο δολάριο χρηματοδότησης της επιστημονικής έρευνας (γιατί η flat earth theory απορρίπτει την θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα και όλη την αστρονομία). Από την επιστημονική έρευνα, όμως, εξαρτώνται ανθρώπινες ζωές.
Επίσης, μπορεί κάποιος να πεθάνει, όπως ο “Mad” Mike Hughes με τον αυτοσχέδιο πύραυλό του προσπαθώντας να αποδείξει ότι η γη είναι επίπεδη.
Είναι οι flat earthers απλά κάποιοι τρελοί ή περίεργοι; Είμαστε εμείς πολύ μακριά από τέτοιες αντιλήψεις; Ας το εξετάσουμε:
Πιστεύεις κι εσύ ότι με την Θεία Κοινωνία και την μετάληψη ή με το μαζικό προσκύνημα της ίδιας εικόνας δεν μεταδίδονται ασθένειες όπως ο κορονοϊός; (φυσικά και εξαρτάται η ζωή ανθρώπων από αυτό - 9)
Πιστεύεις κι εσύ στο κακό μάτι; (είμαστε σχεδόν η μόνη δυτική χώρα που πιστεύει - 10, 11)
Πιστεύεις κι εσύ στα ζώδια; (12, 13 - η αστρολογία αποτελεί μια τεράστια οικονομία βασισμένη σε ψέματα)
Απορρίπτεις κι εσύ την έννοια της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου;
Πιστεύεις κι εσύ ότι ένας χώρος από μόνος του έχει καλή ή κακή “ενέργεια”;
Πιστεύεις κι εσύ ότι ο άνθρωπος δεν πάτησε ποτέ στο φεγγάρι, ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα στους δίδυμους πύργους ήταν σκηνοθετημένα ή σε κάποια άλλη θεωρία συνωμοσίας; (14)
Όπως εσύ πιστεύεις στο κακό μάτι γιατί πιστεύει η μάνα σου και οι περισσότεροι στον τόπο σου και γιατί είναι στοιχείο της ταυτότητάς σου, έτσι κι ένας Αμερικάνος μπορεί να πιστεύει στην επίπεδη γη γιατί είναι η αποδεκτή αντίληψη στον περίγυρό του και είναι η ταυτότητά του ως flat earther. Όμως, και τα δύο είναι ΕΞΙΣΟΥ αντιεπιστημονικά ψέματα. Το ίδιο τα ζώδια ή τα άλλα παραπάνω παραδείγματα.
Η λακανική ψυχανάλυση περιγράφει την ιδεολογία ως το απαραίτητο συμπλήρωμα της λογικής σκέψης και είναι δομικό στοιχείο της ανθρώπινης συνείδησης και νόησης. Ακόμα και η σύγχρονη ψυχολογία και νευροεπιστήμη περιγράφει ότι η ανθρώπινη νόηση δεν είναι αποκλειστικά λογική και αλγοριθμική, αλλά αντλεί τους τίτλους της εγκυρότητας των κρίσεών της και από εξωλογικά πλαίσια.
Δηλαδή, όλοι λίγο πολύ πιστεύουμε
ότι η γη είναι επίπεδη ή ανάγουμε κάποια παρόμοια ψευδοεπιστημονική κρίση,
ιδεοληψία ή θεωρία συνωμοσίας ως απόλυτη διϋποκειμενική αλήθεια. Βασίζουμε πολλά στοιχεία της ζωής μας σε μύθους που μας κάνουν να νοιώθουμε καλύτερα. Όπως λέει και ένας στίχος του Νικόλα Άσιμου: "Πες μου ένα ψέμα, ν' αποκοιμηθώ".
Όμως, σε ζητήματα κοινά, που αφορούν τις ζωές όλων μας, δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε προσωπικές προκαταλήψεις, αλλά σε ανοιχτή, δημοκρατική προσέγγιση με βάση μια κοινά συμφωνημένη μεθοδολογία. Αυτό δεν αποτελεί μόνο επιστημονικό διακύβευμα, αλλά και κοινωνικό και πολιτικό.
Αναφορές:
1: https://www.theguardian.com/us-news/2020/feb/23/daredevil-dies-during-homemade-rocket-launch-california-mike-hughes
2: https://www.imdb.com/title/tt8132700/?ref_=nv_sr_srsg_0
3: https://www.youtube.com/watch?v=WbWSILfs654
4: https://www.youtube.com/watch?v=xbcZHafiNbo
5: https://www.youtube.com/watch?v=06bvdFK3vVU&t=525s
6: https://www.youtube.com/watch?v=KRY9oVE9M_o
7: https://video.vice.com/gr/video/flat-earthers/59e4a295177dd47644698733
8: https://www.youtube.com/watch?v=VNqNnUJVcVs
9: https://www.protagon.gr/epikairotita/paremvasi-twn-nosokomeiakwn-giatrwn-gia-ton-koronoio-kai-ti-theia-koinwnia-44342011864
10: https://www.news247.gr/kosmos/kako-mati-laoi-pisteyoyn-stin-yparxi-thesi-elladas.6673024.html
11: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S016726811400314X
12: https://www.youtube.com/watch?v=HwxbI9Stl9g