(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο inotos.gr στις 31 Μαΐου 2019)
Quiz: Ποιός ξεκινάει την εμφάνισή του πάνω στην εξέδρα με τον παρακάτω διάλογο; Ο Σταμάτης Γονίδης ή ο Κώστας Μπακογιάννης;:
“-Είμαστε καλαααά;
-Ναι
-Δεν σας ακούωωωω!
-ΝΑΙΙΙΙ!»
Και την τελειώνει με τον διάλογο:
“-Είστε μέσααα;
-Ναι
-Δεν σας ακούωωωωω;
-ΝAIIIII!”
Ποιος είναι αυτός;
Ε, λοιπόν, δεν το μαντέψατε σωστά. Ήταν ο Κώστας Μπακογιάννης. Στην κεντρική προεκλογική του ομιλία την προηγούμενη Τετάρτη. Πώς γίνεται, όμως, μια κεντρική προεκλογική πολιτική ομιλία να έχει την αρχή και το τέλος μιας εμφάνισης του Σταμάτη Γονίδη;
Την παρακολούθησα με ενδιαφέρον. Δεν κατάφερα να βρω την παραμικρή πολιτική θέση, την παραμικρή πολιτική άποψη. Λόγια του αέρα, λόγια μοντέρνα, που να περνάνε, να πουλάνε, να δείχνουν φρεσκάδα, νεανικότητα. Καμία πολιτική θέση πουθενά.
Σε κάποιο σημείο αναφέρει και τους “πολιτικάντηδες” ως εχθρούς. Ο Κώστας Μπακογιάννης είναι ένας βασικός πρεσβευτής του πολιτικού-μη πολιτικού στην Ελλάδα. Δεν είναι, όμως, ο μόνος που προσπαθεί να προβάλει ένα no politica προφίλ. Το Ποτάμι εδώ και χρόνια προσπαθεί, αλλά και άλλοι όπως ο Χατζημαρκάκης. Αυτή η μόδα δεν αφορά, όμως, μόνο το νεοφιλελεύθερο κέντρο. Ο Ντόναλντ Τραμπ στην Αμερική είναι έναν πρόεδρος που προσπαθεί επιμελώς να προβάλει ένα προφίλ μη πολιτικού. Είναι λέει πετυχημένος επιχειρηματίας, όχι πολιτικός. Ο Μακρόν στη Γαλλία. Ο Ντι Μάιο στην Ιταλία. Και άλλοι. Τι κάνουν αυτοί οι «μη πολιτικοί» όταν βρίσκονται μπροστά σε αναπόφευκτα πολιτικά διλήμματα; Μα φυσικά και αναπόφευκτα παίρνουν πολιτικές θέσεις. Π.χ. ο Τραμπ μπροστά στο μεταναστευτικό αποφάσισε να προτείνει χτίσιμο ενός τεράστιου τείχους στα σύνορα με το Μεξικό. Ο Ντι Μάιο, για να καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση ανάμεσα στον ακροδεξιό Σαλβίνι και τους σοσιαλιστές, διάλεξε τον Σαλβίνι. Και άλλες.
Δεν έχει ο Κώστας Μπακογιάννης πολιτικές απόψεις; Μα φυσικά και έχει. Κάποιες τις έχει πει. Λέει ότι είναι μέλος της Νέας Δημοκρατίας του Μητσοτάκη και δεν επιλέγει το σόου του να παραδώσει την κομματική του ταυτότητα. Την κρατάει. Έχει πει και άλλα πράγματα. Αλλά τα πιο πολλά τα κρύβει. Το πιο αστείο που είπε στην προσπάθειά του να κρυφτεί ήταν: “Δεν ενδιαφέρουν τον κόσμο οι απόψεις ενός υποψηφίου δημάρχου Αθήνας για το αν λιώνουν οι πάγοι στην Ανταρκτική”. Το τραγικό είναι ότι οι επιστήμονες λένε πώς αν λιώσουν οι πάγοι η μισή Αθήνα θα βουλιάξει κάτω από το νερό (υπάρχει και σχετικός χάρτης από το National Geographic). Η πολιτική, όσο την αποφεύγεις, τόσο έρχεται και σε βρίσκει από μόνη της. Δεν μπορείς να της ξεφύγεις.
Το no politica πουλάει. Είναι της μόδας. Είναι μόδα να μην μιλάς για την πολιτική, να μην ασχολείσαι με την πολιτική. Να μην είσαι πολιτικός. Να επιδεικνύεις ότι δεν σκέφτεσαι πολιτικά. Να καταγγέλλεις τις «ιδεολογίες» και τις «ιδεολογικές αγκυλώσεις». Να λες ότι είσαι “τεχνοκράτης”. Να μην έχεις κομματική ένταξη. Να μην συμμετέχεις σε συλλογικές δράσεις. Να μην συμμετέχεις σε συνδικάτα.
Όπως είχε πει και ο Τζίμης Πανούσης: “Προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε τον βλαχοδήμαρχο με τον executive manager της Coca Cola. Δε συμφωνώ!”
Τα πιο δημοφιλή λαϊκά επιχειρήματα περί πολιτικής είναι τα απαίδευτα: “Όλοι ίδιοι είναι” και “Όλοι τα τρώνε”. Φράσεις που πετάνε τη μπάλα της πολιτικής στην εξέδρα. Και φυσικά αυτή η φρασεολογία αθωώνει αυτούς που πραγματικά τα τρώνε.
Είναι εντυπωσιακά παρόμοια και πάρα πολλά πολιτικά-μη πολιτικά συνθήματα. Θα είχε ενδιαφέρον να μετρήσει κανείς πόσοι υποψήφιοι στις πρόσφατες δημοτικές ή περιφερειακές εκλογές είχαν σύνθημα: “Με επίκεντρο τον άνθρωπο”. Τι σημαίνει πολιτικά αυτή η φράση; Απολύτως τίποτα. Ξέρει κανείς παράταξη που να έχει επίκεντρο π.χ. τα ποντίκια;
Η πρωθυπουργία του Λουκά Παπαδήμου δεν ήταν τυχαία. Ένας τραπεζίτης, όχι πολιτικός. Ποιός πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια θα περίμενε ότι θα έμπαινε πρωθυπουργός ένας μη εκλεγμένος τραπεζίτης;
Και ποιός δεν έχει δει διθυραμβικά δημοσιεύματα που κυκλοφορούν για τον Πρόεδρο των φτωχών, τον Πρόεδρο της Ουρουγουάης μέχρι το 2015 Χοσέ Μουχίκα; Όλα γράφουν για έναν πρόεδρο που κάνει τη ζωή απλού ανθρώπου, έναν “διαφορετικό πολιτικό”, “πολύ διαφορετικό από τους δικούς μας πολιτικούς”. Έναν πολιτικό που ζει σε ένα απλό σπίτι, κάνει αγροτικές δουλειές, περιμένει στην ουρά στις δημόσιες υπηρεσίες κ.α.. Όλα τα δημοσιεύματα αποφεύγουν να γράφουν τα πολιτικά του χαρακτηριστικά. Κανένα δε γράφει ότι είναι αριστερός, προέρχεται από τη μαρξιστική αντάρτικη ομάδα Tupamaros, ήταν στενός συνεργάτης του Τσάβες (τον είχε αποκαλέσει τον πιο “γενναιόδωρο ηγέτη” που έχει γνωρίσει) ή ότι νομιμοποίησε το εμπόριο κάνναβης. Είναι λογικό. Η αντίληψη του απαξιωμένου πολιτικού χρειάζεται το συμπληρωματικό Άλλο της, μια αντίληψη της εξαίρεσης ενός διαφορετικού πολιτικού, σχεδόν μυθικού. Μια εξαίρεση που την επιβεβαιώνει. Είναι τυχαία η Ουρουγουάη; Φυσικά και όχι, όσο πιο μακριά, τόσο το καλύτερο.
Δεν είναι τυχαίο και το φαινόμενο Κυμπουρόπουλου που βγήκε με διαφορά πρώτος σε σταυρούς στις ευρωεκλογές με τη ΝΔ. Ήταν αδιαμφισβήτητα ένας υποψήφιος που προβλήθηκε πολύ από τα ΜΜΕ, παρ’ όλο που υπήρχαν και άλλα ΑΜΕΑ υποψήφιοι (π.χ. ο ΣΥΡΙΖΑ είχε δύο ΑΜΕΑ στο ευρωψηφοδέλτιο). Του έχει γίνει ποτέ μια πολιτική ερώτηση σε συνέντευξή του στην τηλεόραση; Όχι. Όλοι τον αντιμετωπίζουν ως ΑΜΕΑ και όχι ως πολιτικό, μόνο ως άνθρωπο με (αδιαμφησβήτητη) προσωπική θέληση και όχι ως άνθρωπο με πολιτικές απόψεις (δεξιές). Και όποιος του κάνει πολιτική κριτική καταγγέλλεται με ακραίο τρόπο (π.χ. Πολάκης). Άραγε είναι αυτή ισότιμη μεταχείριση των ΑΜΕΑ;
Είναι της μόδας να αποφεύγονται λέξεις με πολιτική ή ιδεολογική φόρτιση. Δεν είναι τυχαίο ότι κανένα καινούργιο κόμμα δεν έχει όνομα με πολιτικό ή ιδεολογικό προσδιορισμό (κάτι που παλιά ήταν αυτονόητο). Τα μοντέρνα ονόματα είναι Ποτάμι, Πολίτες (Ισπανία), Κίνημα πέντε αστέρων (Ιταλία) κ.α., όπως δεν είναι τυχαίο ότι και κανένα από τα καινούργια κόμματα της Αριστεράς δεν έχει μέσα τη λέξη “Αριστερά” ή κάποια αντίστοιχη (π.χ. Λαϊκή Ενότητα, Πλεύση Ελευθερίας, Μέρα 25 κ.α.).
Οι αιτίες για την απαξίωση της πολιτικής, βέβαια, είναι πολλές. Βαριές ευθύνες έχουν και οι πολιτικοί που έλεγχαν τις κυβερνήσεις τα προηγούμενα χρόνια και με επιλογές τους απογοήτευσαν τον κόσμο. Αλλά οι αιτίες είναι βαθύτερες ακόμα. Όπως λέει ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλαβόϊ Ζίζεκ, ζούμε σε μια μετα-πολιτική εποχή. Περίπου, δηλαδή, ζούμε σε μια δημοκρατία χωρίς πολιτική, όπως σαν να πίνεις καφέ χωρίς καφεΐνη.
Μας χρειάζεται, όμως, η πολιτική;
Βασικό στοιχείο της δημοκρατίας είναι να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, οι οποίες σε μια κοινωνία είναι αναπόφευκτες. Οι απόψεις αυτές να διακινούνται ελεύθερα, να τυγχάνουν σεβασμού, να συζητιούνται, να προτείνονται και να απορρίπτονται ή να γίνονται δεκτές. Επίσης, να εκλέγονται πολιτικά πρόσωπα με βάση αυτές τις απόψεις. Πρόσωπα με πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά.
Αν δεν ήταν αυτός ο μηχανισμός της δημοκρατίας, τότε δε θα ήταν δημοκρατία. Τότε δεν θα χρειαζόμασταν εκλογές, αλλά θα κάναμε Α.Σ.Ε.Π. για να βγάλουμε τον πρωθυπουργό. Δεν θα ψηφίζαμε πολιτικά προγράμματα, αλλά θα κάναμε επιστημονικά συνέδρια για να βγάλουμε τις προτεραιότητές μας (αν και στο δημόσιο διάλογο πάντα προσπαθούμε επιμελώς να κρύψουμε ότι ακόμα και μέσα στις επιστήμες πάντα και αναπόφευκτα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και τάσεις).
Είναι επικίνδυνη πρακτική να χρησιμοποιεί κανείς την μη πολιτική φρασεολογία για να κρύψει ακραίες νεοφιλελεύθερες (και φυσικά) πολιτικές απόψεις. Και δεν είναι λίγοι αυτή που την εφαρμόζουν. Ο Κώστας Μπακογιάννης είναι ένας απ’ αυτούς, όπως πολλές φορές και ο πρόεδρός του, ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Όμως, η άποψη ότι δεν χρειάζεται η πολιτική είναι παλιά, πολύ παλιά. Πιο παλιά από τη δημοκρατία.
Η Χρυσή Αυγή και η σύγχρονη ακροδεξιά, από τη δικιά τους τη μεριά, είναι και αυτοί πρεσβευτές του τέλους της πολιτικής. Ο Κασιδιάρης έλεγε: «Δεν μας αρέσουν εμάς τα βουλευτιλίκια, αλλά τα χρησιμοποιούμαι αναγκαστικά για να πετύχουμε τους σκοπούς μας» (κλεμμένο από ομιλία του Γκέμπελς, υπουργό προπαγάνδας του Χίλτερ). Τα στελέχη της προσπαθούν να περάσουν ένα προφίλ όχι πολιτικού, αλλά μαχητή του έθνους, που κάτω από την ομπρέλα της πατρίδας, δεν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, αλλά μόνο «η αλήθεια του έθνους». Και όποιος δε συμφωνεί με αυτούς είναι προδότης, όχι άνθρωπος με άλλη άποψη.
Δεν είναι, άλλωστε, τυχαία και η μυθοποίηση της Χούντας, ότι δήθεν “Δεν τα έτρωγε”, “Έκανε δρόμους” , “Ήταν στρατιωτικοί, όχι πολιτικοί” ή και η μυθοποίηση προσώπων όπως ο φασίστας δικτάτορας Μεταξάς.
Όταν έχεις την αντίληψη ότι υπάρχει μία και μόνο πολιτική αλήθεια, τότε πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις κάποιον με διαφορετική άποψη; Μόνο ως χαζό, τρελό ή προδότη (τραγικά πειστήρια αποτελούν τα περιστατικά των τελευταίων 10 χρόνων στα οποία πολιτικά πρόσωπα έφαγαν ξύλο). Και πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις μια δημοκρατική διαδικασία; Μόνο ως περιττή.
Η δημοκρατία, όμως, είναι ακόμα πιο επίκαιρη και ακόμα πιο χρήσιμη, παρ’ όλο που δεν είναι της μόδας. Η πολιτική και η συλλογική δράση είναι απαραίτητες και ας είναι και λίγο ντεμοντέ.
Είναι φανερό ότι το τέλος της πολιτικής είναι και το τέλος της δημοκρατίας. Το τέλος της πολιτικής και οι πολιτικές συγκεντρώσεις που η μόνη παρέμβαση του λαού είναι να φωνάζει “ΝΑΙΙΙΙΙ!” σα να είναι θαμώνας του Γονίδη.
Είναι αυτό το μέλλον μας;